Het Plekberaad: Waar gemeenschappen en ideeën samenkomen
Hoe kunnen bibliotheken burgers activeren rond maatschappelijke vraagstukken in hun gemeenschap? De Bibliotheek Zuid-Kennemerland vond het antwoord in het organiseren van een Plekberaad. Programmamaker Mirjam Rentema van de Bibliotheek Zuid-Kennemerland deelt haar ervaringen en inzichten: "Het gaat erom dat mensen zelf actief gaan meedenken en meedoen. Het Plekberaad heeft ons laten zien hoe krachtig het is om samen met de gemeenschap veranderingen te initiëren."
Wat is een Plekberaad?
Een Plekberaad is een creatieve en inspirerende maaksessie waar een divers publiek samenkomt. Het doel is om burgers actief te betrekken bij de samenleving door hen te laten meedenken, meedoen en vormgeven aan hun omgeving. Tijdens deze bijeenkomsten oefenen deelnemers burgerschapsvaardigheden, zoals luisteren en reflecteren, en werken ze samen aan verbindende oplossingen voor lokale vraagstukken. Dit versterkt hun betrokkenheid bij de gemeenschap en vergroot hun sociale netwerk, waardoor ze meer eigenaarschap voelen over hun plek. De Bibliotheek fungeert als verbindend platform en oefenplaats voor actief burgerschap.
De kracht van het Plekberaad ligt in de unieke manier waarop het burgers stimuleert om mee te denken en hun stem te laten horen. "Wat dit zo bijzonder maakt, is dat je niet vóór de gemeenschap organiseert, maar mét hen. Dat is een wezenlijk verschil," zegt Mirjam. De Bibliotheek vervult hierin een faciliterende rol: een veilige plek waar alle stemmen gehoord worden.
“De Bibliotheek biedt een veilige ruimte waar mensen met uiteenlopende achtergronden elkaar kunnen ontmoeten en in gesprek kunnen gaan.”
Plekberaden zijn een initiatief van The Turn Club. The Turn Club is een netwerk van kunstenaars, creatievelingen en veranderaars die hun verbeeldingskracht en vindingrijkheid inzetten om een ingewikkeld vraagstuk met creatieve maakkracht aan te pakken. Dit doen zij door ieders kunstenaarsmindset te activeren en speelruimte te scheppen. Zij hebben de afgelopen jaren zo’n twintig plekberaden door heel Nederland georganiseerd. The Turn Club en BiSC willen vijf pilots doen van een plekberaad binnen bibliotheken. Zij werken momenteel met drie bibliotheken in Utrecht en Brabant aan een Plekberaad, die zullen plaatsvinden begin 2025. Na deze pilots leveren BiSC en de Turnclub een Handboek op, speciaal voor bibliotheken die een Plekberaad willen organiseren.
Het Meemaak Atelier
In december 2023 organiseerde de Bibliotheek Zuid-Kennemerland haar eerste Plekberaad in samenwerking met componist Merlijn Twaalfhoven en The Turn Club. Zij noemden het ‘het Meemaak Atelier’.
Merlijn zet zich in voor actief burgerschap en benaderde bibliotheken om hieraan mee te werken. Mirjam vertelt: “We vroegen communities met verschillende achtergronden om het programma van de dag mee te ontwikkelen. Tijdens het Meemaak Atelier kwamen verschillende communities samen om hun stem te laten horen. Merlijn hield een introductie over het belang van de bijeenkomst, waarna gesprekken ontstonden over hun kijk op de toekomst, hun wensen, wat ze nodig hebben om hun ideale toekomst te realiseren en hoe zij hun eigen rol daarin zien. Merlijn en The Turn Club moedigden de deelnemers aan om creatief na te denken over hoe ze als burgers invloed kunnen uitoefenen op hun leefomgeving.”
Mirjam vertelt enthousiast over de opzet: "We hadden een kring gecreëerd in het midden van de bibliotheek. Het was een informele setting, met tapijten en iedereen deed zijn schoenen uit. Dit symboliseerde gelijkwaardigheid; iedereen had een stem, niemand was de zender of ontvanger." Deze setting werd aangevuld met een waterritueel van een Surinaamse vrouw, waarin werd stilgestaan bij zowel het verleden als de toekomst.
Luistergesprekken in de bibliotheek
Het Plekberaad in de bibliotheek bracht een breed scala aan deelnemers bij elkaar. "We hadden mensen van 25 tot 81 jaar in de kring, en het mooie was dat ze allemaal uit verschillende achtergronden kwamen," aldus Mirjam. De gesprekken die ontstonden, waren diepgaand en betekenisvol. "Twee zussen gaven bijvoorbeeld aan dat ze zich zorgen maakten over de toenemende polarisatie in hun buurt. Ze wilden graag iets doen, maar wisten niet hoe ze moesten beginnen. Merlijn adviseerde ze deze vraag aan de burger te stellen in de bibliotheek, het gesprek aan te gaan en verhalen en meningen van onbekenden op te halen. Naar aanleiding van het Plekberaad zijn ze gestart met luistergesprekken in de bibliotheek, waarbij mensen samenkomen om naar elkaars verhalen te luisteren. Dit is zo'n succes dat het een terugkerend event is geworden."
De rol van de Bibliotheek
Volgens Mirjam is het de toegankelijkheid van de Bibliotheek die het tot een ideale locatie voor een Plekberaad maakt. "De Bibliotheek is een third place, een plek waar iedereen zich welkom voelt en diversiteit samenkomt. In een tijd van polarisatie is dat belangrijker dan ooit. We bieden een veilige ruimte waar mensen met uiteenlopende achtergronden elkaar kunnen ontmoeten en in gesprek kunnen gaan."
“De Bibliotheek is een third place, een plek waar iedereen zich welkom voelt en diversiteit samenkomt. In een tijd van polarisatie is dat belangrijker dan ooit.”
Hoe organiseer je een Plekberaad?
Voor bibliotheken die geïnspireerd zijn om zelf een Plekberaad te organiseren, heeft Mirjam enkele tips. "Je hebt een goede facilitator nodig, iemand die getraind is om zo’n bijeenkomst te begeleiden en ervoor zorgt dat iedereen gehoord wordt. Daarnaast moet je goed nadenken over de werving. Wij hebben voor het Plekberaad een brede wervingscampagne opgezet om diverse gemeenschappen te betrekken. Mensen werden niet alleen benaderd via sleutelfiguren en vertrouwenspersonen in welzijns- en migrantenorganisaties, maar ook via appgroepen van impactmakers. Daarnaast werden bestaande initiatieven zoals het Meemaakpodium en de Wereldkeuken ingezet om deelnemers aan te trekken, en er werd gebruik gemaakt van de website van de bibliotheek en narrowcasting in de bibliotheek om een zo breed mogelijk publiek te bereiken.”
Het succes van een Plekberaad hangt volgens Mirjam ook af van de voorbereiding. "Het meeste werk zit in de voorbereiding, maar als je dat goed doet, hoef je niet veel te investeren in marketing. Zorg ervoor dat mensen mede-eigenaar zijn van de bijeenkomst. Dat verhoogt de betrokkenheid en vergroot de kans dat ze komen, zelfs op een drukke decemberavond na Sinterklaas."
Een belangrijk aspect van het Plekberaad is dat het verder gaat dan alleen praten. "Het gaat erom dat er concrete ideeën en acties uit voortkomen," zegt Mirjam. "Zo is er uit ons Plekberaad bijvoorbeeld het idee ontstaan om meer luistergesprekken te organiseren, en we zijn momenteel bezig met de voorbereidingen voor een Meemaak Festival eind 2024."
Inspiratie voor andere bibliotheken
Het organiseren van een Plekberaad kan voor elke bibliotheek een waardevolle manier zijn om bij te dragen aan de ontwikkeling van actief burgerschap. "Je hoeft niet groot te beginnen," moedigt Mirjam aan. "Zelfs een kleine bijeenkomst kan al veel in beweging zetten. Het belangrijkste is dat je de vraag ophaalt bij de deelnemers door met ze in gesprek te gaan. En dat je de dialoog stimuleert en mensen de ruimte geeft om hun stem te laten horen."
Mirjam ziet veel potentie voor bibliotheken in Nederland om dit concept op te pakken: "De Bibliotheek heeft alles in huis om dit te doen. We zijn onafhankelijk, toegankelijk, en hebben een divers publiek. Het Plekberaad is een kans om nieuwe doelgroepen te bereiken en positieve energie in je bibliotheek te brengen. Bovendien versterkt het de positie van de Bibliotheek in de lokale gemeenschap."
Het Plekberaad als middel voor verandering
Het Plekberaad is een inspirerend voorbeeld van hoe bibliotheken kunnen bijdragen aan het stimuleren van actief burgerschap. Door burgers samen te brengen en hen te laten meedenken over hun leefomgeving, worden nieuwe ideeën geboren en ontstaan er concrete acties. Zoals Mirjam het mooi verwoordt: "De Bibliotheek is de perfecte plek voor een Plekberaad. Het brengt mensen in beweging en geeft hen de kans om écht mee te doen aan de samenleving." Met deze boodschap daagt Mirjam andere bibliotheken uit om ook aan de slag te gaan en een Plekberaad te organiseren. Het hoeft niet ingewikkeld te zijn, maar het kan wel grote impact hebben.
Mirjam Rentema is Programmamaker Cultuur & Sociaal Domein bij de Bibliotheek Zuid-Kennemerland, waar ze nu drie jaar werkt. Daarvoor werkte ze in achterstandswijken in grote steden als Den Haag, Rotterdam en Haarlem aan inclusie en thema’s die maatschappelijke impact hebben. Ze faciliteert de zichtbaarheid van minder gehoorde stemmen, zodat iedereen mee kan doen.
Recept: Stoofpot vol burgerparticipatie
Op zoek naar een recept dat smaakt naar saamhorigheid en maatschappelijke betrokkenheid? Met dit stoofpotje breng je mensen samen en laat je ideeën pruttelen tot concrete plannen voor hun leefomgeving. Een perfect gerecht om op te dienen in de bibliotheek – een toegankelijke plek waar iedereen zich welkom voelt en diversiteit samen komt. Hoe meer inbreng van de deelnemers, hoe rijker de smaak!
Ingrediëntenlijst
- Betrokken burgers, maar niet de usual-suspects
- Lokale vraagstukken
- Facilitator, iemand die de bijeenkomst begeleidt
- Veilige sfeer
- Brede wervingscampagne zodat je een diverse gemeenschap betrekt
- Toegang tot formele én informele sleutelfiguren en vertrouwenspersonen uit de gemeenschap
- Mix van deelnemers met verschillende achtergronden
- Centrale locatie, de Bibliotheek leent zich hier goed voor als toegankelijke third place
- Informele setting
- Activiteiten, diensten of producten om deelnemers te trekken
- Een handvol prikkelende gespreksvragen
Bereidingswijze
- Het succes van dit gerecht zit hem vooral in een goede voorbereiding. Geef de deelnemers eigenaarschap over het plekberaad en maak hen mede-koks van deze stoofpot. Dat verhoogt de betrokkenheid en vergroot de kans dat ze komen.
- Regel een goede facilitator, iemand die getraind is om plekberaden te begeleiden en ervoor zorgt dat iedereen wordt gehoord.
- Zet een brede wervingscampagne op om een brede gemeenschap te betrekken. Benader mensen bijvoorbeeld via sleutelfiguren en vertrouwenspersonen van welzijns- en migrantenorganisaties of via appgroepen van impactmakers. Maak gebruik van bestaande initiatieven en activiteiten om het Plekberaad onder de aandacht te brengen. En trek deelnemers aan door het aanbieden van iets lekkers uit jouw keuken, bijvoorbeeld soep.
- Creëer een veilige omgeving, bijvoorbeeld in de bibliotheek. De bibliotheek heeft alles in huis om dit te doen. Aan tafel bij de bibliotheek voelt iedereen zich welkom.
- Tijdens het plekberaad laat je ideeën zachtjes pruttelen. Begin met een introductie door de facilitator en laat vervolgens prikkelende gespreksvragen de ronde doen. Geef elke deelnemer de ruimte om ideeën in te brengen.
- Verwerk de ideeën tot een tastbare opbrengst, zoals luistergesprekken of een Meemaak Festival. Zo zorg je ervoor dat deze stoofpot smaakt naar meer!