Het Huis van Actief Burgerschap: Waar burgers en ideeën samenkomen
In Nederland zijn er miljoenen burgers die zich actief inzetten voor hun buurt, wijk of stad. Of het nu gaat om het opzetten van buurtinitiatieven, achter de bar staan bij de voetbalclub, het verbeteren van de leefbaarheid of het opzetten van een eigen energie- of zorgcoöperatie, deze betrokken inwoners vormen het kloppend hart van de samenleving. Maar waar kunnen ze elkaar ontmoeten, samen nieuwe netwerken opbouwen, ideeën delen, gezamenlijk werken aan urgente opgaven en van elkaar leren?
In de Bibliotheek Utrecht is hiervoor een bijzondere plek gecreëerd: het Huis van Actief Burgerschap. Dit initiatief stelt burgers in staat om actief mee te denken, organiseren en samen te werken aan maatschappelijke vraagstukken. Roos Polman, programmaleider bij de bibliotheek Utrecht en kwartiermaker van het Huis van Actief Burgerschap, vertelt ons hoe zij burgers, overheid, bedrijfsleven maar ook bewonersbewegingen en hun ideeën samenbrengen.
Een plek voor en door burgers
Het idee voor het Huis van Actief Burgerschap ontstond door een samenwerking tussen de bibliotheek Utrecht en het VSBfonds. Deze stichting ondersteunt initiatieven die actief burgerschap bevorderen en sociale betrokkenheid stimuleren.
Roos: “Het doel is onder andere om de betrokkenheid en het bewustzijn van burgers bij hun gemeenschap te vergroten. Het staat inmiddels buiten kijf dat veel maatschappelijke problemen niet zonder de betrokkenheid van actieve burgers kunnen worden opgelost. Actief burgerschap draagt bij aan een breder maatschappelijk welzijn, verbondenheid en betrokkenheid. Het is belangrijk en het is tijd om de bewonersbeweging en haar rol, positie en functie, verder te verstevigen. Daartoe zijn eigenlijk drie dingen nodig:
- Het samenbrengen van bedrijven, overheid en bewoners.
- Het vergroten van het zelfbewustzijn van alle partijen met betrekking tot de invloed die zij hebben op maatschappelijke vraagstukken.
- Een laagdrempelige en toegankelijke plek en beschikbaarheid van middelen voor een breed publiek.
Het was voor ons een logische stap om het Huis van Actief Burgerschap samen met het VSBfonds op te richten, omdat we al veel bezig waren om de bibliotheek vorm te geven met inwoners.
“Veel maatschappelijke problemen kunnen niet zonder de betrokkenheid van actieve burgers worden opgelost.”
Bijvoorbeeld door boekencollecties samen te stellen met diverse gemeenschappen uit de stad en programma te maken met wijkbewoners. We willen graag bewoners nog actiever betrekken en hen een plek geven waar ze hun initiatieven verder kunnen ontwikkelen en verduurzamen.
"Begin 2024 zijn we begonnen met het ontwerpen van deze plek”, vertelt Roos. “En ook dat doen we vanuit de burgerbeweging. Iedereen mag meedenken. Over hoe het Huis uiteindelijk moet gaan heten, hoe het eruit moet komen te zien en waar men het voor wil gebruiken, het is tenslotte van en voor de bewonersbeweging. We stelden iedereen de vragen: Wat is actief burgerschap voor jou? Wat kom je brengen en wat kom je halen?”
Van idee naar realiteit
Roos: “Het project startte met het schrijven van een narratief, het verhaal en de urgentie. Daarna zijn we gestart met het uitnodigen van bewonersinitiatieven, sleutelfiguren en organisaties.” Het Huis van Actief Burgerschap bevindt zich op de begane grond van de Bibliotheek Utrecht, in de iconische vestiging aan de Neude. “De officiële opening moet eigenlijk nog plaatsvinden. We proberen zo flexibel mogelijk te zijn, door doordeweeks zoveel mogelijk open te zijn en te experimenteren. We hebben al volop bijeenkomsten en de ruimte wordt al veel gebruikt door verschillende groepen tegelijk, dus eigenlijk zijn we al open.
Maar in zo'n proces merk je ook waar je tegenaan loopt. Zo zijn er bijvoorbeeld nog geen aparte werkplekken of cabines waar mensen rustig kunnen werken, terwijl er bijeenkomsten plaatsvinden. Daarom hebben we de planning van de interieuraanpassing naar voren gehaald. Dat heeft door het succes prioriteit gekregen."
Inspiratie voor actief burgerschap
Het Huis van Actief Burgerschap richt zich op een breed scala aan activiteiten en doelgroepen. “We hebben al diverse bewonersinitiatieven verwelkomd, van dorpsondersteuners tot inwoners die een eigen initiatief willen starten”, zegt Roos. Een mooi voorbeeld hiervan is een bewoner die jarenlang in de jeugdzorg heeft gewerkt en nu in het Huis een netwerk aan het opbouwen is om een eigen jeugdinstelling te starten. “Zij gebruikt deze plek om contacten te leggen en haar idee verder uit te werken. Dit is precies wat we willen bereiken: bewoners de kans geven om samen met anderen hun ideeën te realiseren.”
Enkele succesvolle activiteiten die hebben plaatsgevonden in het Huis van Actief Burgerschap:
- Dag van de Dorpsondersteuner: Meer dan 80 dorpsondersteuners uit heel Nederland, die zich inzetten om de leefbaarheid in dorpen te verbeteren, kwamen naar de Bibliotheek voor inhoudelijke lezingen en trainingen.
- Ambtenaren gaan stagelopen bij bewonersinitiatieven: Na 1,5 jaar voorbereiding heeft een ambtenaar ervoor gezorgd dat zes collega’s van haar afdeling drie weken fulltime stage gaan lopen bij verschillende bewonersinitiatieven. Het Huis van Actief Burgerschap speelde een actieve rol in het matchen van de ambtenaren met de initiatieven, zodat beide partijen optimaal profiteren. Wekelijks komen de ambtenaren en de initiatiefnemers samen om ervaringen uit te wisselen.
- Er is inmiddels een coalitie opgericht, de 'We Doen het Samen Coalitie', hier zijn allemaal bewonersorganisaties bij aangesloten die maandelijks bij elkaar komen in het Huis van Actief Burgerschap. Ze gaan altijd in gesprek over een thema en nodigen ambtenaren en politici uit om op de zeepkist te staan en een vraag te stellen, waar vervolgens met elkaar over gesproken wordt.
- Democratieavonden: In samenwerking met de universiteit werden vier avonden georganiseerd in de centrale hal van het Huis van Actief Burgerschap over de rol van de rechter en democratie. Met drie rechters en 110 deelnemers per avond was het een goed bezochte en toegankelijke serie, waar iedereen gratis kon aanschuiven.
- We zijn een prachtige boekencollectie aan het opbouwen in het Huis van Actief Burgerschap samen met de bewonersbeweging uit het hele land.
- We organiseren een stadmakerslunch voor stadmakers uit het hele land en voor Utrecht. Deze bevlogen actieve burgers zetten zich in om hun dorp of stad beter of mooier te maken. Tijdens deze lunch wisselen de stadmakers onderling veel uit en ontstaan nieuwe samenwerkingen, projecten en verbindingen.
Het Huis is ook een ontmoetingsplek voor overheden en bedrijven om samen met bewoners maatschappelijke vraagstukken aan te pakken. “Er is groeiende belangstelling vanuit het bedrijfsleven, de provincie en overheid om langs te komen en samenwerkingen te verkennen. Op vrijdagen willen we daarom speciale programmadagen gaan houden, waarbij bijvoorbeeld in de ochtend een gemeente op bezoek komt en in gesprek gaat over een bepaald thema. De bewonersbeweging denkt dan met ze mee”, vertelt Roos. “Op die manier proberen we overheid, bedrijfsleven en burgers met elkaar te verbinden, zodat ze alledrie als gelijkwaardig gezien gaan worden.”
Wat maakt het succesvol?
Het succes van het Huis van Actief Burgerschap zit hem deels in het aanbieden van gratis ruimtes aan burgers en de bewonersbeweging. Dankzij financiering van het VSBfonds verlaagt het Huis van Actief Burgerschap de drempel voor bewonersinitiatieven die geen eigen middelen hebben om bijeenkomsten te organiseren. Uiteraard draagt de centrale locatie van het Huis van Actief Burgerschap voor de landelijke beweging midden in het land ook bij aan het succes. Initiatieven maar ook ambtenaren uit het hele land kunnen makkelijk afspreken op deze centrale plek. Dat het Huis ‘in’ de bibliotheek zit draagt ook bij aan het succes.
"Inwoners die zich nog niet bewust zijn van wat actief burgerschap is of die nog advies of hulp nodig hebben bij hun initiatief kunnen bij ons terecht. De vele netwerken en diverse groepen waar de bibliotheek mee in contact is, verbinden we weer aan het Huis. En programma dat we met Utrechters maken, kunnen we verdiepen met een gesprek in het Huis van Actief Burgerschap. Zo gaan we binnenkort een programma maken met straatartiesten die komen optreden op 3 vrijdagavonden in de hal van de bibliotheek. We sluiten de avonden af met een gesprek met de straatartiesten en wethouders over de regels in de stad voor deze groep en hoe we daar gezamenlijk naar kijken'', vertelt Roos.
Tips voor andere bibliotheken
Roos is ervan overtuigd dat andere bibliotheken ook een soortgelijk initiatief kunnen opzetten. “Het mooie aan het Huis van Actief Burgerschap is dat je niet groot hoeft te beginnen”, zegt ze. “Als je een kleinere bibliotheek bent, kun je bijvoorbeeld gewoon een tafel neerzetten en mensen uitnodigen om mee te denken over de verdere invulling. Begin klein, test dingen uit en breid langzaam uit. Het gaat er vooral om dat je mensen betrekt en gewoon gaat uitproberen.”
Haar belangrijkste advies? “Investeer eerder in menskracht dan in de ruimte”, benadrukt ze. “Het is belangrijk om mensen te hebben die zich al met actief burgerschap bezighouden, de bewonersbeweging goed kennen en die kunnen communiceren met verschillende groepen. Denk aan medewerkers die zelf ervaring hebben met een burgerbeweging of community librarians.” Lachend voegt Roos daaraan toe: “En investeer in een goede koffiemachine. Daar beginnen vaak de échte gesprekken.”
Een kans voor iedere bibliotheek
Het succes van het Huis van Actief Burgerschap in Utrecht laat zien dat er een enorme behoefte is aan plekken waar burgers samen kunnen komen, ideeën kunnen uitwisselen en maatschappelijke vraagstukken kunnen aanpakken. Voor andere bibliotheken biedt dit een prachtige kans om een vergelijkbaar initiatief op te zetten, namelijk een lokaal Huis van Actief Burgerschap. “Pak die kans”, zegt Roos. “Inwoners doen fantastische dingen, en de bibliotheek is de perfecte plek om hen te ondersteunen en inspireren.” We denken uiteraard graag mee met andere bibliotheken over hoe je dit het beste aan kunt pakken.
Het Huis van Actief Burgerschap is een plek waar de kracht van burgers centraal staat, en waar ideeën uitgroeien tot initiatieven die de samenleving vooruithelpen. Of zoals Roos het treffend zegt: “Het Huis van Actief Burgerschap is het clubhuis van bewoners, waar iedereen welkom is en waar we samen de toekomst vormgeven.”
Roos Polman (39) studeerde Culturele Maatschappelijke Vorming en volgde later de opleiding Leiderschap in Cultuur aan de Universiteit Utrecht. Ze is sinds drie jaar actief bij de Bibliotheek Utrecht waar ze als programmaleider Burgerschap en Programmeren met Utrechters werkt. Daarnaast is Roos kwartiermaker van het Huis van Actief Burgerschap in de Bibliotheek Neude, waar ze burgers stimuleert om actief deel te nemen aan maatschappelijke vraagstukken en lokale initiatieven, en een platform biedt voor het delen van verhalen en kennis.
Recept: Actief burgerbuffet
In de keuken van het Huis van Actief Burgerschap serveer je een heel buffet van ideeën, rechtstreeks uit de gemeenschap. Met dit recept creëer je een ontmoetingsplek in de bibliotheek, waar overheid, bedrijfsleven en burgers samenkomen om maatschappelijke vraagstukken aan te pakken. Experimenteer met de ingrediënten en creëer een eindresultaat dat niet alleen lekker is, maar ook leidt tot voedzame initiatieven met impact.
Ingrediëntenlijst
- Een tafel
- Een goed verhaal over de doelen van jouw Huis voor Actief Burgerschap
- Menskracht: medewerkers die kunnen communiceren met verschillende doelgroepen
- Lokale inwoners die mee willen denken of een tof idee hebben
- Kennis van lokale maatschappelijke behoeften en actuele thema’s
- Bindmiddel voor bedrijven, overheid, bewonersbeweging en burgers
- Zelfbewustzijn over je invloed op maatschappelijke vraagstukken
- Variatie aan programma's, zoals lezingen, debatten en workshops over maatschappelijke thema's
- Netwerk aan partners om het initiatief te ondersteunen en mee te denken in vraagstukken
- Betrokken ambtenaren
- Fondsen, bijvoorbeeld het VSBfonds
- Flexibiliteit om te experimenteren met formats en ideeën
- Continue bereikbaarheid en laagdrempelige toegang tot gratis ruimtes en aanspreekpunten
- Hands-on én hands-off mentaliteit
- Goede koffie
Bereidingswijze
- Dit gerecht kan je zo groot of klein maken als je zelf wilt. Je hoeft niet groot te beginnen. Start met het neerzetten van een tafel. Nodig mensen uit om aan te schuiven en mee te denken. Maar investeer eerder in de menskracht dan in de ruimte.
- Faciliteer vanuit de Bibliotheek een centrale plek waar burgers hun burgerschapsvaardigheden kunnen ontwikkelen en versterken. Laat mensen meedenken over deze plek; hoe het eruit moet komen te zien en het doel van de ruimte. Daarvoor is de hands-on én hands-off mentaliteit nodig: wees betrokken, maar geef de gemeenschap de vrijheid in hun ideeën. Daarin zit immers de kracht.
- Wees flexibel, bijvoorbeeld door elke dag open te zijn en te experimenteren. Zo krijg je een dynamische, actieve sfeer.
- Varieer met inspirerende activiteiten, zoals de Dag van de Dorpsondersteuner, democratieavonden en stages waarbij ambtenaren samenwerken met burgerinitiatieven.
- Serveer het gerecht aan een breed publiek. Nodig niet alleen burgers uit, maar ook organisaties en lokale overheden om samen maatschappelijke vraagstukken aan te pakken. Zo worden overheid, bedrijfsleven en burgers met elkaar verbonden, zodat initiatieven nog meer impact kunnen hebben.
- Dit gerecht is het lekkerst met een heerlijke bak koffie. Investeer daarom in een goede koffiemachine, daar beginnen vaak de goede gesprekken.