Democratische Fitness: Een bibliotheekprogramma dat actief burgerschap traint
Is een democratie vanzelfsprekend? Hoe kun je leren luisteren en debatteren? En hoe kun je werken aan je skills om te verbinden in de samenleving? Bibliotheek Kennemerwaard geeft democratische fitness trainingen om burgers essentiële democratische vaardigheden te leren, zoals actief luisteren, het tonen van empathie en het vermogen om het oneens te zijn. Georgina van Dijk, programmamaker Dialoog, Debat & Democratie, vertelt over de kracht van dit programma, de positieve impact op deelnemers en waarom het van cruciaal belang is voor een gezonde democratie.
Wat is Democratische Fitness?
“Democratische Fitness is een training voor je democratiespieren, niet voor je fysieke spieren”, vertelt Georgina enthousiast. Het werkt met oefeningen die zich richten op tien democratische vaardigheden:
- Actief luisteren
- Empathie tonen
- Oordeel vormen
- Je uitspreken
- Compromissen sluiten
- Oneens zijn met elkaar
- Anderen mobiliseren
- In actie komen
- Nieuwsgierig zijn
- Lef hebben
De deelnemers trainen bijvoorbeeld hun ‘luisterspier’ door een oogmasker te dragen en tegenover elkaar te zitten, terwijl ze naar elkaars verhalen luisteren. Aan het eind vertellen ze het verhaal van de ander terug, zonder een oordeel te vellen. “In het begin kan het ongemakkelijk zijn, maar naarmate ze leren luisteren zonder direct te reageren en zich op elkaar te concentreren, ontwikkelen ze een diepere verbinding. Dat is uiteindelijk het belangrijkste doel van de training, want door goed naar elkaar te luisteren, bouw je bruggen”, vertelt Georgina.
De workshop versterkt de democratische vaardigheden en verhoogt het zelfvertrouwen van deelnemers. Ze voelen zich gehoord en serieus genomen, worden zich bewust van de waarde van hun bijdrage en ervaren wat het betekent om medeverantwoordelijkheid te dragen voor de samenleving.
“Het concept is krachtig in zijn eenvoud en heeft een enorme impact op de deelnemers”, zegt Georgina. "Het is laagdrempelig, vereist weinig voorbereiding en heeft een vast draaiboek. En een training duurt slechts 30 minuten.”
Nieuwsgierig? Bekijk de video!
Democratische Fitness naar Nederland
Georgina van Dijk kwam het concept tegen tijdens een uitwisseling in Lissabon, georganiseerd door het Future of Europe Public Libraries-netwerk in 2023. Het thema was democratie. Bibliotheek Aarhus uit Denemarken gaf een workshop over het trainen van tien essentiële 'democratiespieren'. Daar zag Georgina dat veel mensen het lastig vinden om het bijvoorbeeld respectvol oneens te zijn met elkaar. "Mensen proberen vaak automatisch overeenstemming te vinden, maar het is ook belangrijk om bij je eigen standpunt te durven blijven. Dat is een vaardigheid die je kunt trainen." Burgerberaad Amsterdam haalde de Deense organisatie We Do Democracy, die Democratische Fitness heeft ontwikkeld, naar Nederland en vertaalde het programma. Georgina mocht een training volgen om zelf Democratische Fitness te leren geven.
In mei 2024 gaf zij haar eerste workshop aan Havo 3-4 leerlingen. “De leerlingen waren helemaal niet bewust van hoe ze hun mening vormden. Toen we hen vroegen of hun mening gebaseerd was op hun gevoel, wat hun ouders vinden, of dat ze echt informatie hadden opgezocht, zag je dat er een lampje ging branden. Ze realiseerden zich dat ze vaak uit intuïtie reageren zonder kritisch na te denken."
“Het concept is krachtig in zijn eenvoud en heeft een enorme impact op de deelnemers.”
Waarom is actief burgerschap belangrijk?
In haar rol als programmamaker Dialoog, Debat & Democratie ziet Georgina het als haar missie om mensen te leren actief deel te nemen aan maatschappelijke vraagstukken en politieke processen. “De democratische betrokkenheid in ons land is erg laag, en veel mensen, vooral jongeren, hebben het gevoel dat hun stem er niet toe doet. Dat is zorgwekkend, want juist zij zijn de volgende generatie die de democratie moet dragen. Democratie is geen gegeven; het vergt inzet en betrokkenheid van iedereen. Een gezonde democratie kan alleen bestaan als burgers actief deelnemen. Zelfs hoger opgeleide mensen realiseren zich vaak niet hoe kwetsbaar onze democratie kan zijn zonder actieve deelname.”
“Het gaat erom dat je verantwoordelijkheid neemt en kritisch nadenkt over de wereld om je heen. Veel mensen zijn zich niet bewust van de impact die ze kunnen maken", legt ze uit. "Actief burgerschap betekent niet alleen actief deelnemen aan de samenleving, maar ook dat we op een positieve manier met elkaar omgaan en inclusie bevorderen. Dit houdt in dat we ruimte maken voor verschillende perspectieven en samen naar oplossingen zoeken. Kritisch nadenken, actief op zoek gaan naar informatie en die informatie blijven bevragen, spelen hierbij een cruciale rol.”
Bibliotheken kunnen hier volgens Georgina een sleutelrol in spelen. "De Bibliotheek is een plek waar iedereen welkom is. Het is de enige organisatie in heel het land waar je gratis naar binnen kunt stappen, toegang hebt tot een wereld aan informatie en programma’s over elk denkbaar onderwerp, en waar je in een veilige en inclusieve omgeving niet alleen actief kunt deelnemen maar ook je eigen ideeën kunt inbrengen. Dit maakt ons bij uitstek geschikt om mensen de tools aan te reiken die nodig zijn voor goed burgerschap en hen te helpen beseffen dat hun stem wél telt."
Wat hebben andere bibliotheken nodig?
Georgina moedigt andere bibliotheken aan om ook aan de slag te gaan met Democratische Fitness.
"Bibliotheken hebben alles in huis om dit soort programma's aan te bieden. Het belangrijkste is dat je een veilige, inclusieve omgeving creëert waar mensen zich gehoord voelen en vrij zijn om hun mening te uiten", legt ze uit. Een goed netwerk van scholen en maatschappelijke organisaties is cruciaal om het programma onder de aandacht te brengen. Daarnaast benadrukt ze het belang van het juiste personeel: "Je hebt mensen nodig die enthousiast voor een groep kunnen staan en empathie tonen, ongeacht de achtergrond of politieke voorkeur van de deelnemers."
Democratische Fitness vereist relatief weinig voorbereiding, zolang de structuur van het programma gevolgd wordt. Om dit goed neer te zetten, zijn tijd en ruimte essentieel om het programma te presenteren en netwerken te bouwen, vooral met scholen en hun directeuren. Door het programma op zoveel mogelijk locaties aan te bieden zorg je ervoor dat deelnemers erover gaan praten en het bereik groeit. Verder zijn materialen zoals posters, petje, mini-outfits, fluitjes en vloertape wenselijk om de sessies interactief en visueel aantrekkelijk te maken.
Impact op de samenleving
De workshops hebben volgens Georgina al veel positieve resultaten opgeleverd. "We hebben Democratische Fitness nu meerdere keren aangeboden op scholen en tijdens evenementen zoals Tegenlicht Meet-ups. Steeds weer zien we hoe het bewustzijn groeit. Deelnemers leren hoe ze respectvol kunnen debatteren, hoe ze kunnen luisteren zonder meteen te oordelen, en hoe ze opkomen voor waar ze in geloven."
Het programma is ook relevant in de strijd tegen polarisatie. "Polarisatie is een groot probleem in de samenleving", zegt Georgina. "De enige manier om dat tegen te gaan, is door partijen die tegenover elkaar staan met elkaar te verbinden. Dat kan alleen als mensen de vaardigheden hebben om in dialoog te gaan en respectvol met meningsverschillen om te gaan."
Heb je interesse in het huren van een trainer voor het geven van de workshop Democratische Fitness? Of wil je zelf de workshop leren geven? Neem dan contact op met Burgerberaad Amsterdam via welkom@bureauburgerberaad.nl. Voor meer informatie over de workshop kun je ook terecht bij Georgina van Dijk, programmamaker Dialoog, Debat & Democratie bij Bibliotheek Kennemerwaard, G.vanDijk@bibliotheekkennemerwaard.nl. Of neem contact op met Cubiss.
Toekomstplannen en uitdagingen
Georgina heeft grote plannen voor de toekomst. "Ik wil Democratische Fitness breed uitrollen naar alle middelbare scholen en mbo's in de regio. Daarna wil ik de focus leggen op het aanbieden van de workshop aan bibliotheekleden en andere doelgroepen."
Maar ze erkent ook de uitdagingen: "Het is niet altijd makkelijk om mensen naar de bibliotheek te krijgen. Daarom gaan we naar scholen toe. Leerkrachten hoeven niets voor te bereiden, de workshop duurt maar 30 minuten, en daarna ben ik weer weg. Ze hoeven me alleen maar uit te nodigen."
Doe ook mee!
Georgina gelooft dat Democratische Fitness een geweldige manier is voor bibliotheken om een actieve rol te spelen in het bevorderen van goed burgerschap. "Als wij willen dat onze democratie gezond blijft, moeten we actie ondernemen. We kunnen niet op de bank blijven zitten. Bibliotheken kunnen een sleutelrol spelen in het trainen van de democratiespieren van burgers. En het mooie is: iedereen kan meedoen, van 12 tot 100 jaar."
Democratische Fitness biedt een unieke kans om als bibliotheek niet alleen informatie te verstrekken, maar mensen actief te betrekken bij de samenleving.
“Verbinding in de samenleving ontstaat pas als mensen de moed hebben om naar zichzelf te kijken.”
Georgina van Dijk (38) is Programmamaker Dialoog, Debat & Democratie bij Bibliotheek Kennemerwaard en Europa Direct Manager voor Noord-Holland Noord. Met een achtergrond in journalistiek en ervaring in recruitment, heeft Georgina haar plek gevonden in de bibliotheekwereld, waar ze de ruimte kreeg om haar functie vorm te geven. Ze richt zich op het bevorderen van actief burgerschap door het organiseren van debatten, dialogen en workshops, waaronder de innovatieve Democratische Fitness, waarmee ze burgers inspireert om actief deel te nemen aan democratische processen.
Recept: Gezonde, democratische burger
Toe aan gezonde maaltijd? Dit recept is een echte krachtpatser. Hierin zitten alle essentiële ingrediënten om democratische spieren op te pompen. Met Democratische Fitness krijgen deelnemers een stevige workout in verschillende vaardigheden. Perfect om aan te bieden in de bibliotheek, maar ook makkelijk mee te nemen in een lunchboxje naar scholen. Met dit recept maak je een positieve impact op deelnemers en draag je bij aan een gezonde democratie.
Ingrediëntenlijst
- Bewustzijn van democratische vaardigheden:
Empathie, Actief luisteren, Oordeelvormen, Je uitspreken, Oneens zijn, Compromissen sluiten, Anderen mobiliseren, In actie komen, Nieuwsgierig zijn en Lef hebben
- Groep deelnemers die niet beroerd is de handen uit de mouwen te steken
- Verantwoordelijkheidsgevoel voor de samenleving
- Democratische betrokkenheid
- Respect voor meningsverschillen
- Een trainer. Deze kun je kant-en-klaar kopen, of zelf bereiden.
- Medewerkers die enthousiast voor een groep kunnen staan.
- Tijd: relatief weinig voorbereiding. Sessie zelf: 30 minuten.
- Ruimte: locaties waar je laagdrempelig naar binnen kunt stappen.
- Creatieve materialen, zoals vloertape, petjes, oogmaskers, fluitjes en mini-outfits
- Netwerk van partners, zoals scholen, maatschappelijke organisaties en lokale initiatieven
- Een uitnodiging van partners om een workshop te verzorgen
- Promotiemateriaal, zoals posters, flyers en berichten op social media
Bereidingswijze
- Democratische Fitness vereist relatief weinig voorbereiding, zolang de structuur van het programma gevolgd wordt. Huur een kant-en-klare trainer in, of volg zelf een training om een sessie te verzorgen.
- Het gerecht is het lekkerst wanneer het inspeelt op de behoeften van de maatschappij. Investeer in het opbouwen van een gemeenschap en in netwerken met diverse organisaties in de omgeving.
- Enthousiasmeer partners en zorg voor een uitnodiging om een sessie te geven op hun locatie of nodig ze uit bij de bibliotheek. Of nodig jezelf uit. Zo bereik je verschillende doelgroepen, waaronder jongeren.
- Begin met het creëren van een neutrale en veilige setting in de bibliotheek of een andere laagdrempelige locatie, waar mensen zich gehoord voelen en vrij zijn om hun mening te uiten.
- Benut materialen zoals oogmaskers, petjes, vloertape en een fluitje om de oefeningen interactief te maken.
- Het geheim van dit gerecht zit in actieve deelname. Merk je dat het een beetje smakeloos wordt van ongezouten meningen? Of wordt het juist te pittig? Verzacht het met empathie en oordeelloos luisteren.