Taal is de sleutel om gelijkwaardig mee te kunnen doen
Stichting De Jonge Nieuwkomers richt zich op anderstalige kinderen (6-12 jaar) en zet prentenboeken in als middel om hen spelenderwijs taalsterker te maken. Joke de Jonge, oprichtster van deze stichting, kreeg jaren geleden als stagiaire met vluchtelingen te maken en werkte daarna ruim tien jaar met hen. "Als je eenmaal met vluchtelingen hebt gewerkt, dan vergeet je dat nooit meer", vertelt ze. Taal is volgens Joke de belangrijkste sleutel om zo gelijkwaardig mogelijk mee te kunnen doen in de maatschappij.
Het belang van prentenboeken
Prentenboeken spelen voor jonge vluchtelingen een cruciale rol bij het vinden van hun plek op school en daarbuiten. "Ze zijn toegankelijk omdat beelden essentieel zijn voor kinderen die de Nederlandse taal nog moeten leren", legt Joke uit. "Beelden helpen kinderen om een verhaal te begrijpen en nieuwe woorden te leren, zelfs als hun taalkennis nog beperkt is." Ze beschrijft dat ze boeken ontwikkelde die naast beelden losse woorden bevatten én geen poëtische voorleestekst maar tekst voor beginnende lezers. Hierdoor zijn het niet alleen prentenleesboeken, maar ook prentenpraatboeken.
Joke gebruikt bewust taal die voor haar doelgroep goed te begrijpen is. Daarnaast heeft zij zelf het woord ‘prentenleesboek’ geïntroduceerd, om aan te geven dat het hier om een specifiek soort prentenboek gaat. Een prentenleesboek van Joke bevat deze drie elementen:
- Kleurige beelden, omdat die sneller binnenkomen dan woorden;
- Losse woorden, die dienen om kinderen snel aan de praat te krijgen en hen te prikkelen verder te lezen;
- Tekst voor beginnende lezers (AVI 3), zodat de kinderen zelf verder kunnen lezen.
Prentenleesboeken van de stichting
Joke heeft verschillende prentenleesboeken geschreven die bijdragen aan deze missie. "Door middel van herkenbare thema's en eenvoudige taal kunnen prentenleesboeken kinderen helpen om hun emoties en ervaringen te verwerken." Joke vertelt hoe haar boeken, zoals 'Kat Kaat is weg' en 'Klaas Konijn is weg' kinderen aanmoedigen om te praten over hun eigen angsten en herinneringen. "De losse woorden leiden tot korte gesprekjes van betekenis en dat helpt zowel de kinderen als hun begeleiders om beter te begrijpen wat ze hebben meegemaakt."
Omdat de praktijk de rijkste bron vormt, deden tijdens een pilot bijna 20 nieuwkomersleerkrachten ervaring op met het werken met 'Kat Kaat is weg'. In kleine groepjes en met de hele klas raakten kinderen spelenderwijs aan de praat, aan het denken en aan het lezen. Sommige leerkrachten bedachten daar zelf uiteenlopend materiaal bij en die ervaringen zijn meegenomen bij de ontwikkeling van het daaropvolgende prentenleesboek 'Klaas Konijn is weg'.
Publicaties Joke de Jonge:
- 'Op zoek naar een schuilplaats' (2003): Het boek vertelt het verhaal van een Koerdisch en een Nederlands meisje, die met elkaar kletsen en elkaars leven leren kennen, na de komst van een azc in het dorp. Illustraties van Marja Meijer.
- 'Nu ben ik hier' (2005): Dit boek vertelt hoe het voor Shirin, een uit Iran gevlucht meisje, is om hier nu te wonen en naar school te gaan. Het verhaal richt zich op de ervaringen van naar Nederland gevluchte kinderen. Illustraties van Camila Fialowski.
In de serie prentenleesboeken, met illustraties van Juliette de Wit:
- 'Kat Kaat is weg' (2021): Een bewerking van een eerder verschenen leesboek, nu bedoeld voor jonge nieuwkomers, met kleurrijke platen en eenvoudige woorden om het lezen te vergemakkelijken. Met de losse woorden kunnen thema’s worden aangegrepen, zoals alleen en samen zijn, trots en troost.
- 'Klaas Konijn is weg' (2022): Klaas Konijn kan zijn weg naar huis niet kan vinden. Het behandelt thema's als verdwaald zijn en de zoektocht naar veiligheid.
- 'Ella Egel' (2024): Ella Egel heeft honger en dorst tijdens een droge zomer. Het behandelt het belang van basisbehoeften zoals voedsel, water en een veilige plek om te wonen, waarbij de seizoenen sterk versimpeld langskomen.
De serie prentenleesboeken is bedoeld om jonge vluchtelingen en migrantenkinderen vooruit te helpen. Daarnaast stimuleert het ouders of verzorgers te gaan (voor)lezen of samen te lezen. Daarom zijn er digitale vertalingen beschikbaar.
Positieve impact op jonge vluchtelingen
Prentenleesboeken zijn niet alleen leerzaam. Ze kunnen ook een bron van troost en verbinding bieden. Ze helpen kinderen om zich minder alleen te voelen en een gevoel van normaliteit en stabiliteit te ervaren in een voor hen vaak onbekende en verwarrende omgeving. "Het kan kinderen een sleutel geven voor hun toekomst", zegt Joke. "Je kunnen redden in de nieuwe taal maakt een wereld van verschil. Als je dat spelenderwijs leert en meteen dagelijks kunt toepassen, blijft dat veel langer hangen dan bijvoorbeeld ‘leeslesjes’. De investering betaalt zich op die manier dubbel en dwars terug." Deze overtuiging vormt de kern van haar werk met Stichting De Jonge Nieuwkomers en haar inzet om prentenleesboeken beschikbaar te maken voor jonge vluchtelingen.
Samenwerking met de stichting
Het doel van Stichting De Jonge Nieuwkomers is om jonge vluchtelingen en anderstalige kinderen speels materiaal en kansen te bieden die ze nodig hebben om succesvol op school te kunnen meedoen en een positieve toekomst op te bouwen in Nederland. Met de prentenleesboeken pikken kinderen de taal snel op. De stichting stelt twee soorten ondersteunende materialen beschikbaar via de Materialenbank op de website: 1) Digitale vertalingen voor de ouders (in meerdere talen zoals Arabisch, Bulgaars, Engels, Farsi, Fries, Hongaars, Ivriet, Oekraïens, Pools, Portugees, Tigrinya en Turks). En 2) Materiaal voor kleur- en knutselactiviteiten, memoryspelletjes die de taalontwikkeling bevorderen, een werkboekje en ander materiaal voor nieuwkomersleerkrachten. Dit materiaal heeft het doel kinderen en ouders/verzorgers nader kennis te laten maken met aspecten van hun nieuwe land, zoals huisdieren en seizoenen.
De rol van de Bibliotheek
Bibliotheken hebben volgens Joke een belangrijke rol in het ondersteunen van jonge vluchtelingen. "Bibliotheken zijn openbare gemeenschapscentra die een veilige en toegankelijke ruimte bieden", zegt ze. "Het is belangrijk dat bibliotheken vluchtelingen actief uitnodigen."
Voor bibliotheken die meer willen doen voor vluchtelingen, heeft Joke enkele praktische tips:
- Zorg voor toegankelijkheid via beelden: Gebruik vooral beeldende materialen, zoals een A4-poster die uitlegt hoe de bibliotheek werkt. Wat betekenen de pictogrammen? Wat is AVI? Laat zien dat lidmaatschap voor kinderen gratis is. Of toon een kort filmpje in meerdere talen op een scherm. Of hang het woord ‘Welkom’ in 20 talen op de voordeur van de bibliotheek. Organiseer rondleidingen voor nieuwkomers, zorg voor boeken in verschillende talen. Een sneeuwbaleffect kan ontstaan wanneer vluchtelingen zich welkom voelen en de weg naar de bibliotheek weten te vinden.
- Zoek samenwerking: Werk samen met taalscholen, culturele organisaties, vluchtelingenwerk, azc’s, consultatiebureaus, de kerk en buurtwerk. Dit helpt om vluchtelingen te bereiken en hen naar de bibliotheek te brengen.
- Bied specifieke programma's aan: Organiseer specifieke programma's voor jonge nieuwkomers, zoals voorleesmiddagen en knutselactiviteiten die gerelateerd zijn aan boeken. Organiseer je al een taalcafé, vertel ouders dan dat hun kinderen ook welkom zijn, en gratis lid kunnen worden.
- Maak gebruik van digitale hulpmiddelen: Print digitale vertalingen van de prentenleesboeken uit en maak deze beschikbaar voor ouders die geen toegang hebben tot een computer. En laat mensen gratis internetten in de bibliotheek als dat nog niet kan.
- Het Nationale Voorleesontbijt: Dat ontbijt is traditioneel gericht op peuters en kleuters in Nederland. De stichting roept sinds twee jaar op om ook aandacht te besteden aan het voorlezen aan jonge nieuwkomers (6 - 12 jaar). Het combineren met een knutselactiviteit spreekt vaak aan: een masker maken van het dier uit het boek of kleurplaat van de omslag inkleuren. Beginnende lezers met Nederlands als eerste taal kunnen hier prima bij aansluiten.
Nieuwkomersonderwijs
Ook BoekStart en de Bibliotheek op school bieden goede aanknopingspunten om aandacht te besteden aan jonge nieuwkomers. Leesmediaconsulenten kunnen de boeken van Joke onder de aandacht brengen. Zo verdienen de boeken van Joke een mooie plek in de schoolbibliotheken en in de opvang.
Op vrijdag 7 juni vond in de Bibliotheek Zwolle, Stadkamer, de startbijeenkomst plaats van het project de Bibliotheek op school en het nieuwkomersonderwijs, een project in opdracht van Stichting Lezen. Een aantal bibliotheken zal in het schooljaar ’24-’25 intensief samenwerken met verschillende scholen voor nieuwkomersonderwijs. In Brabant zijn dat de Bibliotheek Midden-Brabant (po) en Theek5 (po). Lees hier meer over in de Biebtobieb-groep over De Bibliotheek op school – nieuwkomersonderwijs.
De Bibliotheek als veilige haven
Joke’s oproep aan bibliotheken is duidelijk: open je deuren, maak vooral gebruik van beeldmateriaal en culturele hulpmiddelen en werk samen met lokale organisaties om een verschil te maken in de levens van deze kinderen. "Bibliotheken hebben de unieke kans om een veilige haven te bieden en bij te dragen aan een samenleving waarin iedereen mee kan doen", aldus Joke.
Nederlandse kinderen bekender maken met het leven van vluchtelingen?
Boekentip van Joke:
‘Vragen en antwoorden over vluchtelingen’ van Katie Dayned en Ashe de Sousa. Illustraties van de Oekraïense illustrator Oksana Drachkovska. Vertaling: Els Peeters.
Dit flapjesboek legt uit hoe het is om vluchteling te zijn. Het is gemaakt met medewerking van vluchtelingen en hulpverleners zelf en is mogelijk gemaakt door de Britse Refugee Council. Hoewel gemaakt in Groot-Britannië, is het ook geschikt als voorlichting voor de Nederlandse situatie.