Partnercollecties: Een wereld aan talen én culturen in de Bibliotheek
In het hart van de OBA Oosterdok in Amsterdam bevindt zich een uniek concept: het Huis van Alle Talen. Dit initiatief, dat in 2019 werd opgericht, biedt een plek waar boeken en programma's in verschillende talen samenkomen. Het Huis van Alle Talen was een werktitel, inmiddels noemt de OBA het partnercollecties. De partnercollecties vormen niet zomaar een collectie van buitenlandse boeken, maar zijn ook een platform waar culturen worden gevierd en gemeenschappen elkaar kunnen ontmoeten. Het doel? Zoveel mogelijk Amsterdammers verbinden door literatuur en cultuur in hun moedertaal. In dit artikel nemen Anat Harel, Natascha Spee en Tanja den Broeder ons mee in het verhaal achter de partnercollecties, de impact op de gemeenschap en hoe andere bibliotheken geïnspireerd kunnen worden om ook een meertalige collectie op te zetten.
Het ontstaan van de partnercollecties
Anat Harel, programmamanager bij de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA), legt uit dat het idee ontstond vanuit een bredere missie: “We wilden een plek creëren waar de diversiteit van Amsterdam zichtbaar en voelbaar is. De stad kent meer dan 180 nationaliteiten, en dat zie je terug in de vraag naar boeken in verschillende talen. Het begon daarom als project om partners te betrekken die culturele en taalgemeenschappen in Amsterdam vertegenwoordigen. Dit leidde tot samenwerkingen met een breed scala aan organisaties, van culturele afdelingen van ambassades tot collectieven van particulieren.”
Natascha Spee, die verantwoordelijk is voor het collectiebeheer, werkt bijvoorbeeld samen met het Spaanse Instituto Cervantes, maar ook met een voormalig eigenaresse van een boekenwinkel. “Zij helpt ons bij het samenstellen van boeken voor de Oekraïense gemeenschap en heeft contacten met uitgeverijen. We bespreken wat de behoeften van hun gemeenschap zijn. Zo weten we dat we bijvoorbeeld niet veel Oekraïense tienerboeken hoeven aan te schaffen, omdat deze al op school beschikbaar zijn”, vertelt Natascha.
“De bibliotheekindeling werd aangepast om ruimtes te creëren die als huiskamers dienen, gericht op herkenning voor mensen die zich niet identificeren met een volledig Nederlandstalige bibliotheek”, vertelt Anat.
Waarom de meertalige collectie succesvol is?
“Maatwerk”, antwoordt Anat. “Je wilt relevant zijn voor iedereen, dus het is verleidelijk om verschillende partijen samen te brengen en breed over meertaligheid te praten. Maar het blijkt effectiever om in gesprek te gaan met individuele gemeenschappen en partners om te achterhalen wat zij nodig hebben en hoe we hen het beste kunnen bedienen.”
Een recent succesverhaal betreft een initiatief in een andere Amsterdamse vestiging van de bibliotheek, waarbij vanuit de Turkse gemeenschap meer dan 300 Turkse boeken zijn gedoneerd. Natascha vertelt: “Dit project werd ondersteund door een samenwerking met Tulip Institute dat zorgde voor informatie over uitgevers van niet-politieke en niet-religieuze titels. Medewerkers met een Turkse achtergrond waren nauw betrokken, waardoor het initiatief soepel verliep. Het verwerken en categoriseren van de boeken voor uitleen in de bibliotheek was een tijdrovende taak, maar essentieel voor de vindbaarheid en uitleenbaarheid van de collectie. De trots die we voelden bij de opening van de collectie, door de vele blije kinderen, was onvergetelijk.”
Naast de collecties worden er ook meertalige programma’s georganiseerd, zoals literaire activiteiten, filmvertoningen en thema-avonden. Partners en programmeurs bepalen de doelgroep en OBA faciliteert. Een succesvol programma is de meertalige voorleescarrousel: een maandelijkse middag waarbij verhalen in verschillende talen worden voorgelezen, vaak gevolgd door een creatieve activiteit als knutselen of tekenen. Dit trekt ook ouders naar de bibliotheek. “De kracht van het programma ligt in de samenwerking met taal- en cultuurorganisaties die ook helpen om taalvrijwilligers te vinden die in hun moedertaal voorlezen. Het verbindt onze collectie en programmering en brengt de gemeenschap dichterbij”, vertelt Natascha. “Op deze manier creëren we een verbinding tussen de bibliotheek en de gemeenschappen die in Amsterdam wonen”, voegt Anat toe.
“Luister naar wat er leeft in de stad. Alleen zo kun je echt een thuis zijn voor alle talen.”
De Kenniscloud: Samenwerken en leren van elkaar
In de zomer van 2024 is, vanuit het landelijke project Diversiteit & Inclusie in Bibliotheekcollecties, gestart met een Kenniscloudgroep voor meer- en anderstalige collecties. Tanja beheert de groep en legt uit: “Kenniscloud is een online platform waar mensen, organisaties en communities bij elkaar komen om kennis en expertise te delen. Het helpt ons niet alleen om antwoorden te vinden op vragen buiten onze eigen expertise, maar biedt ook een plek voor nieuwe ideeën om te groeien en samenwerkingen te realiseren. We hebben inmiddels meer dan 60 geïnteresseerde professionals. Op 26 november 2024 organiseerden we onze eerste meet-up waarin we ideeën en oplossingen bespraken en in werksessies nog meer concrete stappen hebben gezet.” Nieuwsgierig? Sluit je aan bij de kennisgroep Meer- en anderstalige Collecties.
Wat andere bibliotheken kunnen leren
De ervaring van de OBA met het opzetten van een meertalige collectie biedt waardevolle lessen voor andere bibliotheken. Anat benadrukt dat het belangrijk is om kleinschalig te beginnen en in gesprek te gaan met lokale gemeenschappen: “Het succes ligt in de kleine, persoonlijke verbindingen die je legt. Begin met één gemeenschap en bouw het van daaruit op. Door te luisteren naar wat zij echt nodig hebben, kun je een collectie en programma opzetten die aansluiten bij hun belevingswereld.”
Natascha voegt toe dat het werken met meertalige collecties soms ook een logistieke uitdaging kan zijn. “We werken niet alleen via de standaard kanalen zoals NBD Biblion, maar we kopen bijvoorbeeld in bij Ingressus en lokale boekhandels, wat extra handelingen vereist om de boeken uitleenbaar en vindbaar te maken. Het is handig als je dan medewerkers of vrijwilligers hebt die de desbetreffende taal spreken om het systeem te vullen met bijvoorbeeld een beschrijving van het boek. Zo hebben wij een Chinese collectie in de OBA Oosterdok, maar omdat we niemand in huis hebben die deze taal machtig is, hebben we alle titels onder één (baksteen)titel in het systeem staan. Hierdoor is de collectie niet zichtbaar in andere vestigingen. Een goede zichtbaarheid is dus essentieel, anders is de moeite voor een mooie collectie vergeefs.”
“Door onze kennis via de Kenniscloud te delen, helpen we andere bibliotheken om deze valkuilen te vermijden en zelf ook een mooie meertalige collectie aan te leggen. Ze kunnen beschrijvingen van de boeken overnemen en hoeven dan alleen de boeken nog maar aan te schaffen.” De jeugdcollectie van OBA telt momenteel 16 talen, de volwassenencollectie meer dan 30.
Kans om nieuwe doelgroepen te bereiken
“Het aanleggen van een meertalige collectie is een levend project, dat continu in ontwikkeling is”, zegt Anat. Ze hoopt niet dat bibliotheken het als extra werk zien, maar als een essentieel onderdeel van de community library-aanpak. “Het is een kans om nieuwe gemeenschappen te betrekken en te verbinden. Het echte succes zit niet in het resultaat, maar in het proces: de connecties met de gemeenschap opbouwen en continu in gesprek gaan om hun behoeften te begrijpen.”
Een thuis voor alle talen
De partnercollecties van de OBA laten zien hoe een bibliotheek niet alleen een plek kan zijn voor boeken, maar ook voor gemeenschappen. Door samen te werken met lokale partners, programma’s in verschillende talen te organiseren en een diverse collectie aan te bieden, creëert de OBA een omgeving waar iedereen zich welkom voelt. Het succes ligt in de persoonlijke aanpak en de betrokkenheid van de gemeenschappen zelf. Zoals Anat treffend concludeert: “Het is een proces van continu samenwerken en luisteren naar wat er leeft in de stad. Alleen zo kunnen we echt een thuis zijn voor alle talen.”
Anat Harel studeerde Levensbeschouwingen en heeft een diverse achtergrond in het werken met culturele en maatschappelijke organisaties. Ze werkt sinds twee jaar bij de OBA als Programmamanager Programma, Collectie en Partners in Amsterdam. Ze ondersteunt vanuit haar rol de ontwikkeling van de bieb tot een platformorganisatie.
Natascha Spee studeerde Wijsbegeerte en heeft anderhalf jaar ervaring bij de OBA als Collectiebeheerder. Sinds kort focust ze zich op partnercollecties en beheert ze de meertalige collecties van de bibliotheek in samenwerking met diverse culturele gemeenschappen. Natascha werkt nauw samen met partners om ervoor te zorgen dat de collectie aansluit bij de behoeften van specifieke taalgroepen in Amsterdam.
Tanja den Broeder combineert een achtergrond in cultuur- en mediaproducties, ICT en master Designmanagement. Ze werkt sinds kort als Community Librarian, vanuit het landelijke project Diversiteit en Inclusie in Bibliotheekcollecties, dat het initiatief nam voor het opzetten en beheren van de Kenniscloudgroep voor meertalige collecties. Tanja organiseert meet-ups en stimuleert kennisdeling tussen professionals om bibliotheken te ondersteunen bij het ontwikkelen van meertalige collecties en programma’s. Mail naar t.denbroeder@oba.nl voor meer informatie.
