Meertaligheid op Bonaire vanzelfsprekend
Bonaire telt 24.000 inwoners en één bibliotheek. De meertaligheid op het eiland is uniek. Bonaire kent namelijk vier belangrijke talen: Papiamentu1, Nederlands, Spaans en Engels. De bibliotheek speelt een bijzondere rol in het verenigen van de verschillende culturen en gemeenschappen. Jennifer Pocornie-Martis, het gedreven afdelingshoofd van de openbare bibliotheek op Bonaire, vertelt met passie over hun meertalige collectie en programmering. In dit artikel deelt ze haar ervaringen, uitdagingen en inzichten omtrent het opbouwen en beheren van een meertalige collectie.
Weinig boeken in voertaal Papiamentu
“Papiamentu is de voertaal op Bonaire, maar ook Nederlands speelt een belangrijke rol, met name in het onderwijs. Alle instructie- en werkboeken zijn in het Nederlands”, legt Jennifer uit. De bibliotheek heeft een collectie die de vier talen reflecteert, al is er nog werk aan de winkel om meer in te spelen op de behoefte aan boeken in Papiamentu en Spaans. Jennifer: “Er zijn maar weinig boeken in Papiamentu beschikbaar. Er zijn relatief weinig schrijvers op Bonaire, daarnaast zijn de drukkosten hoog, wat het lastig maakt om lokaal geproduceerde boeken uit te geven. Gelukkig wordt er nu vanuit het Nederlands Letterenfonds een nieuwe subsidieregeling ontwikkeld voor het Caribisch deel van het Koninkrijk (Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, St. Eustatius en St. Maarten) om literaire creaties en de uitbreiding van literatuur in het Papiaments te stimuleren.”
Toeleveranciers vanuit Nederland
Het merendeel van de boeken in de bibliotheek op Bonaire is Nederlandstalig. “We ontvangen de boeken vanuit NBD Biblion. Wekelijks ontvangen we een lijst waaruit we boeken kunnen kiezen. Spaanstalige titels zitten hier niet vaak tussen. Soms wordt er vertaald werk aangeboden, maar die boeken blijven Europees van karakter, terwijl Bonairianen Latijns-Amerikaans georiënteerd zijn. Wanneer illustraties, woordgebruik en de context van een verhaal aan zouden sluiten bij onze belevingswereld, voelen zowel kinderen als volwassenen zich veel meer aangesproken”, legt Jennifer uit.
Jennifer werkt daarom ook samen met organisaties zoals Educulture en Rose Stories. “Zij bieden voornamelijk inclusieve boeken aan die meer aansluiten bij de leefwereld van onze lezers, zowel qua taal als cultuur”, zegt Jennifer enthousiast. “Zo hebben we bijvoorbeeld boeken met personages die onze huidskleur en ons haar hebben, waarmee onze lezers zich kunnen identificeren.”
Infrastructuur
“NBD Biblion heeft een goed systeem om boeken bij ons te krijgen, maar voor Caribische boeken is zo’n infrastructuur er nog niet.” Hierin ziet Jennifer een kans voor samenwerking tussen de zes eilanden: “Als we als eilanden samen optrekken, staan we sterker en kunnen we efficiënter een Caribische collectie opbouwen.”
De erkenning van het Papiaments sinds 1 juli 2024 onder het Europees Handvest helpt hierbij. Het geeft de bibliotheken op de zes eilanden een sterkere basis voor gezamenlijke projecten en het opbouwen van een meertalige collectie die de lokale gemeenschappen beter vertegenwoordigt. De bibliotheek op Bonaire wordt hierbij ondersteund door de POI Rijnbrink.
De bibliotheek op Bonaire is nu nog onderdeel van de overheid. “We hopen in 2026 te verzelfstandigen tot een stichting. Dat geeft ons vrijheid om in aanmerking te komen voor subsidies bij rijkscultuurfondsen en fondsen in de EU.”
“Als je meertaligheid wilt uitstralen, gaat het niet alleen om de boeken, maar is ook een meertalig team belangrijk én handig.”
Een meertalige programmering voor volwassenen
De bibliotheek heeft ondanks deze uitdagingen al enkele programma’s succesvol geïmplementeerd, zoals de Bibliotheek op school en Boekstart voor de kinderopvang. Zij worden hierbij ondersteund door Biblionet Groningen. Voor volwassenen heeft Jennifer de sterke wens om met taalcafés te starten en hiermee ruimte te bieden voor uitwisseling en verbinding in de vier op Bonaire gesproken talen.
Het organiseren van meertalige activiteiten is een uitdaging, maar één die de bibliotheek vol enthousiasme aangaat. Jennifer deelt een inspirerend voorbeeld van een recent Spoken Word-festival: “Tijdens dat evenement werden drie talen door elkaar gebruikt door de moderator om iedereen erbij te betrekken. Maar het blijft zoeken naar de juiste balans. Soms organiseren we iets in alleen Papiamentu of Nederlands, maar ons doel is om nog meer in te zetten op activiteiten in meerdere talen.”
Een van de meest succesvolle programma’s van de bibliotheek zijn de meertalige voorleesfeestjes. “Waar we eerst alleen in het Nederlands voorlazen, experimenteren we nu met sessies in andere talen. Zo hadden we onlangs een voorleesfeestje in het Spaans en eentje in het Engels”, vertelt Jennifer met een glimlach. “Het zorgt voor een heel andere dynamiek en trekt ouders aan die we eerder niet zagen.” Jennifer zag onlangs een Nederlandse bibliotheek een Chinees voorleesfeestje organiseren: “Dat wil ik ook! Er zijn ook hier Chinese inwoners, dus waarom zouden we hen niet betrekken?” Dit soort evenementen heeft in eerste instantie kinderen als doelgroep, maar je betrekt hiermee juist ook de volwassen doelgroep, waardoor zij de weg naar de bibliotheek beter weten te vinden.
De bibliotheek werkt aan het uitbreiden van het team en heeft sinds kort een programmamaker Kunst & Cultuur. “Daarnaast willen we een programmamaker Basisvaardigheden aantrekken om ook op dat gebied meer aan te kunnen bieden in meerdere talen”, vertelt Jennifer.
Communicatiemiddelen in meerdere talen
Hoe regelt de bibliotheek op Bonaire de praktische zaken zoals flyers, posters en bewegwijzering in de bibliotheek? Wordt alles dan in vier talen gecommuniceerd en/of gedrukt? “Het liefst zouden we onze aankondigingen in vier talen maken, maar dat kost extra geld. We maken onze posters daarom nu nog vooral digitaal. Vanaf maart 2025 verhuizen we naar een nieuwe vestiging. Daar gaan we met signalering werken, maar ook dat kan zowel praktisch als financieel niet in alle talen. We blijven dus creatief, door onze ‘maakplaats’ bijvoorbeeld ‘Krea’ te noemen. Dat wordt door anderstaligen begrepen en het laat het belang van papiamentu zien binnen de bibliotheek.”
Hoe inclusief is je bibliotheek écht?
Jennifer adviseert Nederlandse bibliotheken zeker iets te doen met meertaligheid. “Anders mis je bepaalde doelgroepen”, benadrukt ze. “En practice what you preach. Als je als bibliotheek inclusief wilt zijn, laagdrempelig en een ‘third place’ voor iedereen, kijk dan niet alleen kritisch naar je collectie, maar ook naar je team. Hoe inclusief is je team nou écht? En hoe meertalig is je team? Je wil dat je team representatief is voor de vragen die mensen komen stellen, dus als je meertaligheid wilt uitstralen, gaat het niet alleen om de boeken, maar is ook een meertalig team belangrijk én handig.”
De bibliotheek op Bonaire werkt hard om meertaligheid centraal te stellen en een collectie en programma’s te creëren waarin iedere bezoeker zich herkent. “We willen een bibliotheek zijn voor álle inwoners van Bonaire,” besluit Jennifer, “en ik hoop dat onze ervaringen andere bibliotheken inspireren om ook met meertaligheid aan de slag te gaan.”
Concrete en toepasbare tips uit Bonaire:
Jennifer sluit af met een aantal praktische tips voor bibliotheken die met een meertalige collectie willen beginnen:
- Samenwerking: “Werk samen met andere bibliotheken. Zoek elkaar op en maak gebruik van elkaars expertise in verschillende talen.”
- Versterk je team: “Een meertalig team dat de collectie begrijpt en de bezoekers in verschillende talen te woord kan staan, is essentieel.”
- AI als hulpmiddel: “Denk ook aan AI. Die kan helpen bij vertaling en bij het zoeken naar boeken in andere talen.”
- Maak gebruik van Caribische expertise: “Er komt vaak expertise vanuit Nederland naar ons, maar wij kunnen onze kennis ook delen met Nederlandse bibliotheken. Wij hebben ervaring met Spaans, Engels en Papiamentu.”
- Betrek de doelgroep: “Laat de meertalige gemeenschap zelf meedenken over de collectie. Zij weten het beste welke boeken relevant zijn.”
Jennifer Pocornie-Martis (45) is geboren en opgegroeid op Curaçao. Ze studeerde dramatherapie en pedagogiek in Nederland, waar ze jarenlang in Amsterdam woonde. Ze keerde op haar 35e terug en ging wonen op Bonaire, het eiland van haar vader. Jennifer is afdelingshoofd van de openbare bibliotheek op Bonaire, onderdeel van de afdeling Educatie en Welzijn van het Openbaar Lichaam Bonaire. Met haar brede ervaring en gedrevenheid zet Jennifer zich in voor het creëren van een inclusieve, meertalige collectie en programmering die de diverse gemeenschap op Bonaire verbindt en inspireert.
