Bewuste keuze of een gemiste kans?
Meertalig opvoeden: de afwegingen van een moeder en de impact op dochter
In een wereld waar meertaligheid steeds vaker wordt erkend als een verrijking, blikken Tünde van Bijnen (68) en haar dochter Yvonne (35) terug op de eentalige opvoeding die Yvonne kreeg. Tünde, geboren en getogen in Hongarije, kwam in 1983 naar Nederland voor de liefde. Ze leerde snel Nederlands spreken om haar plek te vinden in de samenleving. Samen met haar man besloot ze hun twee kinderen volledig Nederlandstalig op te voeden. Nu, veertig jaar later, realiseert ze zich dat ze misschien een waardevolle kans heeft gemist door haar kinderen niet tweetalig op te voeden.
Yvonne werkt als adviseur bij Cubiss. In haar werk leerde ze meer over meertalig opvoeden en de vele voordelen daarvan. Nu zij zelf moeder is, voedt zij haar dochter bewust tweetalig op. Hoogste tijd om in gesprek te gaan met moeder en dochter.
De Nederlandse cultuur omarmen
De Hongaarse Tünde ontmoette haar Nederlandse man op het strand in Zeeland, tijdens een bezoek aan Nederlandse vrienden in 1981. “We schreven elkaar in het begin brieven in het Duits en Frans. Niet ideaal, omdat je je gevoel niet goed kunt overbrengen als het niet je moedertaal is, dus ik wilde zo snel mogelijk Nederlands leren”, vertelt Tünde. Er waren geen boeken of computers, de taalcursus ging via stencils en losse oefeningen die ze via de Volksuniversiteit in Hongarije kreeg. Twee jaar later verhuisde ze naar Nederland.
Tünde sprak daarna afwisselend Duits en Nederlands met haar man. Haar wens om zich verstaanbaar te maken en volwaardig deel uit te maken van de Nederlandse maatschappij motiveerde haar om de taal snel te leren. Een Hongaarse vrouw die al 30 jaar in Nederland woonde, raadde Tünde een internationale taalcursus in Breda aan, die vanuit de gemeente werd aangeboden. “Ik ging een jaar lang iedere dag met de bus van Oosterhout naar Breda. Ik was blij dat ik al een beetje Nederlands kon lezen en het alfabet kende, vanuit de cursus in Hongarije. Want tegelijkertijd wennen aan een nieuw land, een nieuwe cultuur, nieuwe mensen en nieuwe gebruiken is al zwaar genoeg.” Tünde behaalde haar diploma en sprak vanaf dat moment alleen nog maar Nederlands met haar man.
Hoe diep kun je gaan in een andere taal?
Toch waren verjaardagsfeestjes bij de schoonfamilie nog een hele uitdaging. “Ze praatten snel en met een Brabants accent.” Tünde leerde als snel wat ‘un bietje’ (een beetje) en 'errepels' (aardappels) betekende, maar een gesprek met diepgang blijft tot op de dag van vandaag lastig. “Op een verjaardagskaart schrijft mijn moeder ook nog altijd algemene felicitatieteksten”, vertelt Yvonne. “Terwijl ze in haar moedertaal een veel persoonlijkere boodschap zou schrijven.” Nu Yvonne zelf moeder is, realiseert ze zich des te beter hoe belangrijk het is om je boodschap duidelijk over te kunnen brengen aan je kind, zowel in woordgebruik als emoties. “Als mijn moeder boos is, moppert ze altijd nog in het Hongaars”, lacht Yvonne. “Ook grapjes, uitdrukkingen en gezegdes blijven moeilijk in een andere taal”, vult Tünde aan. “Maar ook grappig”, vindt Yvonne. Ze moet nog lachen om het woord “kikkerzoekers”, waar haar moeder de “padvinders” van de scouting mee bedoelde. En “nu springt de aap in het water” in plaats van “nu komt de aap uit de mouw”.
Hoe dacht men vroeger over meertaligheid?
In de jaren 80 en 90 werd meertaligheid niet aangemoedigd. Er was zelfs een overtuiging dat het mengen van talen een negatieve invloed zou hebben op de taalontwikkeling van kinderen. “Als ik Hongaars sprak, dacht ik dat mijn kinderen slechter Nederlands zouden leren”, legt Tünde uit. “Ik wilde natuurlijk niet dat ze een achterstand zouden oplopen. Daarom hebben we altijd Nederlands met elkaar gesproken.” Een keuze die veel migrantengezinnen destijds maakten.
Je verliest een stukje identiteit
Dit betekende wel iets voor de rol van Tünde in het gezin. Yvonne weet het nog goed: “Mama zorgde voor ons en als we vragen hadden over ons huiswerk, dan gingen we naar papa. En op feestjes schonk mama vroeger de drankjes in en papa kletste met de visite.” “Dat is inmiddels wel veranderd hoor”, vult Tünde snel aan. Ook kon Tünde niet meer het werk uitvoeren dat zij in Hongarije deed. “In Hongarije had ik een lerarendiploma en gaf ik sportlessen als gymdocent. Toen ik naar Nederland kwam, vervielen al mijn diploma’s en moest ik alle examens opnieuw afleggen. Uiteindelijk ben ik gestopt met werken. Nadat mijn kinderen naar de middelbare school gingen, ben ik medicijnen gaan ompakken en bijsluiters in doosjes gaan doen. Dit werk lag onder mijn niveau, maar ik deed het voor het sociale contact en om bezig te blijven. Nu zal het waarschijnlijk anders zijn met de geldigheid van diploma’s, omdat Hongarije inmiddels bij de EU hoort.”
"Bij consultatiebureaus wordt vaak niet gevraagd of er meerdere talen thuis worden gesproken, terwijl het juist een verrijking kan zijn voor kinderen.”
Wat als er wel was gekozen voor een meertalige opvoeding?
Yvonne weet inmiddels dat een meertalige opvoeding vele voordelen kent, zoals de cognitieve en sociale voordelen genoemd eerder in deze publicatie. “Het was een bewuste keuze om mijn kinderen Nederlandstalig op te voeden”, zegt Tünde. “Maar als ik van de voordelen van meertalig opvoeden had geweten, dan had ik het anders gedaan. Mijn kinderen hadden een sterkere band kunnen opbouwen met hun grootouders in Hongarije als ze Hongaars hadden kunnen spreken.”
Yvonne herinnert zich dat ze als kind wel wist dat haar moeder een andere moedertaal sprak. “Klasgenootjes vroegen wel eens naar het accent van mijn moeder”, vertelt ze. Toch voelde het pas veel later, toen Yvonne in Hongarije ging werken, als een gemiste kans dat ze de Hongaarse taal nooit had leren spreken. Maar Yvonne leerde het Hongaars alsnog. Tot groot enthousiasme van Tünde, want “nu kunnen we eindelijk Hongaars met elkaar praten”, zei ze. Toch is het moeilijk om alsnog meertaligheid in een gezin in te voeren op latere leeftijd. Het leren van een taal op latere leeftijd is al moeilijker, maar het is ook moeilijk gewoontes te doorbreken. Toen Yvonne thuiskwam in Nederland lukte het niet om Hongaars met haar moeder te spreken. “Het voelde niet natuurlijk”, zegt Yvonne. “We waren gewend om Nederlands met elkaar te praten.”
De rol van de bibliotheek en informatievoorziening
Tünde benadrukt hoe belangrijk het is dat nieuwkomers goede begeleiding krijgen bij hun taalontwikkeling. “Toen ik hier kwam, was er geen inburgeringscursus en je moest zelf uitzoeken waar je terecht kon”, vertelt ze. Ze denkt dat de bibliotheek een grotere rol kan spelen in het ondersteunen van anderstaligen en het informeren van gezinnen over de voordelen van meertaligheid. “Er zou meer samenwerking moeten zijn tussen bibliotheken, consultatiebureaus, gemeenten, huisartsen en andere instellingen”, zegt Yvonne. “Als mensen verteld wordt dat het goed is om thuis verschillende talen te spreken, kunnen ze betere keuzes maken voor hun kinderen.”
Yvonne raadt organisaties aan om nog actiever te communiceren over de voordelen van meertaligheid. “Bij consultatiebureaus wordt vaak niet gevraagd of er meerdere talen thuis worden gesproken, terwijl het juist een verrijking kan zijn voor kinderen. De drempel om de bibliotheek in te lopen is vaak hoog voor anderstaligen en dat terwijl bibliotheken vaak een mooi aanbod voor anderstaligen hebben. Het is heel belangrijk dat zij dat aanbod extra benadrukken bij de doelgroep”, zegt ze.
Meertaligheid in de nieuwe generatie
In Yvonnes eigen gezin worden twee talen gesproken: Nederlands en Maastrichts, het dialect van haar partner. In tegenstelling tot haar moeder, die destijds niet beter wist, heeft Yvonne ervoor gekozen om deze meertaligheid te omarmen. Een bewuste keuze. “Het is goed voor de binding van mijn dochter met haar vader en zijn familie, en ook voor haar identiteit”, zegt ze. Yvonne kan zich goed inleven in haar moeders situatie van destijds. In het begin van haar relatie moest ze namelijk veel moeite doen om de Limburgse gesprekken van haar schoonfamilie te volgen. “Ik was snel moe, omdat ik intensief moest luisteren. Je voelt je bezwaard om te blijven vragen wat iets betekent, dus na een tijdje stop je daarmee en al snel ben je de draad van het verhaal kwijt. Het kost enorm veel energie om een nieuwe taal te leren begrijpen, spreken, schrijven en lezen.” Deze ervaring maakt Yvonne nog trotser op haar moeder dan ze al was.
Belang van bibliotheken en andere informatieverstrekkers
Het verhaal van Tünde en Yvonne herinnert ons eraan hoe belangrijk het is dat bibliotheken en andere organisaties zich inzetten om anderstaligen en meertalige gezinnen te ondersteunen. Door meertaligheid te omarmen, worden zowel kinderen als volwassenen geholpen om hun volledige potentieel te bereiken.