Bibliotheken en gemeenten groeien naar elkaar toe
Bibliotheek De Lage Beemden en gemeente Gemert-Bakel
Met de invoering van de zorgplicht voor bibliotheken in 2026 krijgen gemeenten een expliciete verantwoordelijkheid voor de instandhouding van bibliotheekvoorzieningen. Dit betekent een belangrijke verandering in de samenwerking tussen bibliotheken en gemeenten. Hoe bereiden beide partijen zich hierop voor?
Foto van Jantine van den Boom, directeur-bestuurder Bibliotheek De Lage Beemden
We spraken met Jantine van den Boom, directeur-bestuurder van Bibliotheek De Lage Beemden en voorzitter van de Brabantse Netwerkbibliotheek (BNB), en met Kim de Jong. Zij is beleidsmedewerker Sociaal Domein van de gemeente Gemert-Bakel.
Zorgplicht beschermt bibliotheken beter tegen bezuinigingen
Bibliotheek De Lage Beemden, actief in de Brabantse gemeenten Boekel, Gemert-Bakel en Laarbeek, ziet de zorgplicht als een positieve ontwikkeling. “Vanuit alle drie de gemeenten horen we dat de zorgplicht bestuurlijk een steun in de rug is”, zegt Van den Boom. “Het biedt een heldere wettelijke taak en een gezamenlijke basis voor samenwerking.” Waar voorheen de bibliotheekfunctie enkel hoefde te worden bevorderd, wordt die nu verankerd als gemeentelijke verantwoordelijkheid.
Ook De Jong ziet voordelen: “Vanuit het Rijk is er oog voor het belang van bibliotheken. Voor ons als gemeente is ook de extra financiële steun wenselijk, zeker met het ‘ravijnjaar 2026’ in het vooruitzicht. Door de zorgplicht worden bibliotheken beter beschermd tegen bezuinigingen.”
Pioniersrol voor bibliotheek
De voorbereiding op de wetswijziging begon voor veel bibliotheken al in 2023, onder meer met behulp van SPUK-herstelgelden. Sowieso hebben zij vaak een pioniersrol in de samenwerking met gemeenten.
“Wij zitten als bibliotheek veel dichter op de ontwikkelingen rondom de zorgplicht”, stelt Van den Boom. “We worden vanuit de branchevereniging heel goed op de hoogte gehouden. Gemeenten hebben een breed palet aan beleidsvraagstukken en kunnen niet altijd overal even diep op ingaan. Daarom nemen wij vaak het initiatief om ze mee te nemen in de nieuwe wetgeving.”
De Jong: “Als beleidsmedewerker binnen het Sociaal Domein heb ik met veel onderwerpen te maken. Bibliotheken zijn een onderdeel daarvan, maar lang niet mijn enige focus. Gelukkig worden we vanuit de Vereniging van Nederlandse Gemeenten nu steeds beter ondersteund, onder meer met een handreiking en een bijeenkomst.”
Foto van Kim de Jong, beleidsmedewerker gemeente Gemert-Bakel
Aanpak verschilt per gemeente
Interessant is dat, ondanks de uniforme wetgeving, de samenwerking tussen gemeenten en bibliotheken lokaal verschillend wordt ingevuld. “Onze bibliotheekorganisatie bedient drie gemeenten, maar iedere gemeente gaat hier op zijn eigen manier mee om”, licht Van den Boom toe. “Dat heeft te maken met politieke voorkeuren en historische ontwikkelingen.”
De Jong herkent dit beeld. “Ambtelijk hebben we overleg met Boekel en Laarbeek over hoe zij het aanpakken. Het is leerzaam om te zien dat, ondanks dat we met dezelfde bibliotheek werken, we er alle drie heel anders mee omgaan.”
Meerjarenplan als leidraad
Een belangrijk onderdeel van de zorgplicht is het opstellen van een meerjarenplan door gemeenten. Dit moet inzicht geven in de wettelijke functies van de Bibliotheek, de ondersteuning van onderwijs en de fysieke vestiging. “Dan heb je het over de inhoudelijke norm uit het normenkader dat bij de wet hoort”, legt Van den Boom uit. “Daarnaast omvat het kader een bekostigingsnorm, aanwezigheidsnorm en een norm voor professionele bemensing; belangrijke richtlijnen voor gemeenten en bibliotheken.”
De Jong geeft aan dat Gemert-Bakel al is begonnen met de voorbereiding van het meerjarenplan. “We vinden het belangrijk om dit samen met de Bibliotheek vorm te geven én met andere partners, zoals scholen en welzijnsorganisaties. We zitten nu in de startfase, waarin we een gezamenlijke visie ontwikkelen. Daarna gaan we het plan schrijven.”
Ondersteuning vanuit Cubiss
Gemeenten hoeven het wiel niet zelf uit te vinden bij het opstellen van hun meerjarenplan. Cubiss heeft hiervoor een template ontwikkeld, die ze kunnen gebruiken. De Jong vindt het prettig dat dit beschikbaar is, maar moet er nog mee aan de slag. “Ik heb het document al gezien, en het lijkt een helder format te zijn waaraan je goed je eigen invulling kunt geven.”
De bibliotheekdirecteur vindt het vooral fijn dat alle aspecten benoemd staan in de template. “Het lijkt misschien alsof je een hele hoop moet invullen. Maar door de gesprekken die we hebben gevoerd weet je al waar je de accenten wil leggen en welke keuzes je maakt.”
Duidelijkheid voor maatschappelijke partners
De invoering van de zorgplicht verandert de samenwerking tussen bibliotheken en gemeenten, maar niet die tussen de Bibliotheek en andere maatschappelijke partners, verwacht Van den Boom: “Wel helpt het om de kennis op te frissen in de gesprekken met externe partners als welzijnsorganisaties en dorpshuizen. De zorgplicht maakt vooral inzichtelijk welke taken de Bibliotheek wettelijk heeft.”
Zo vond er recent een evaluatie plaats met scholen over de Bibliotheek op school. “Daar merkte ik dat er soms verschillende verwachtingen waren over de rol van de Bibliotheek. Door meer uitleg te geven over de zorgplicht en de bibliotheekwet, konden we ook beter uitleggen wat onze rol is.”
Lokale maatwerkoplossingen
De komst van de zorgplicht betekent volgens Van den Boom niet dat iedere bibliotheek er hetzelfde uit moet zien. “Ik ben groot voorstander van lokaal maatwerk. De wettelijke basis wordt steviger, maar de invulling blijft lokaal bepaald. Zo kunnen we samen met gemeenten de juiste keuzes maken binnen de plaatselijke context.”