Feiten en cijfers
Vrijwilligers zijn een onmisbare schakel in de samenleving. Veel organisaties zijn van oudsher bekend met het werken met vrijwilligers.
Door de jaren heen is het vrijwilligerswerk veranderd. Vroeger werden vrijwilligers voornamelijk ingezet bij uitvoerende taken, zonder dat er veel werd stilgestaan bij hun expertise en wat zij zelf graag wilden doen. Tegenwoordig is dit anders. De uitdaging is om meer recht te doen aan de expertise en intrinsieke motivatie van vrijwilligers, om zo tot een meer duurzame samenwerking te komen met medewerkers van de organisatie.
Landelijk
In 2022 gaf 41 procent van de Nederlanders (15 jaar en ouder) aan zich dat jaar ten minste één keer vrijwillig te hebben ingezet voor een organisatie of vereniging. De cijfers komen uit het jaarlijkse CBS-onderzoek Sociale samenhang en welzijn.
Interessant om te zien is dat andere onderzoeken iets andere cijfers geven. Zo heeft Motivaction in de lente van 2023 becijferd dat slechts 30 procent van de Nederlanders zegt vrijwilligerswerk te doen tegen 37 procent in 2016. Tegelijkertijd heeft Motivaction onderzocht of mensen zich wel eens vrijwillig inzetten en 50 procent van de mensen beantwoordde die vraag positief. Kort samengevat was daar de aanname dat minder mensen zich herkennen in de zwaardere, minder vrijblijvende term ‘vrijwilligerswerk’ en hun activiteiten meer zien als een vrije en losse manier van je vrijwillig inzetten. Helemaal interessant is dat bijna zes op de tien Nederlanders aangeeft zich in de toekomst vrijwillig te willen inzetten.
Bibliotheeksector
Uit onderzoek van de KB blijkt dat het aantal vrijwilligers in de bibliotheekbranche sinds 2010 flink is gestegen, tot ruim 22 duizend in 2019. Ook in de jaren daarna bleef het aantal vrijwilligers toenemen, al was de stijging minder groot dan andere jaren. In 2022 werkten bijna alle bibliotheekorganisaties met vrijwilligers: in totaal waren circa 25,1 duizend vrijwilligers werkzaam in de bibliotheek (Van de Burgt & Klaren, 2023; CBS, 2023). De verwachting is dat het aantal vrijwilligers de komende jaren verder toeneemt (Von der Fuhr et al., 2017).
Waar het aantal vrijwilligers blijft stijgen, is het aantal betaalde medewerkers in bibliotheken stabieler. Tussen 2010 en 2013 is het aantal personen in vaste dienst zo’n 25% kleiner geworden. Sinds 2013 fluctueert de omvang van de personeelsbestand nog enigszins, maar is zowel het aantal personen als het aantal fte’s relatief stabiel. In 2022 is er sprake van een stijging in het aantal betaalde medewerkers van 7% (Van de Burgt & Klaren, 2023; CBS, 2023). Eerdergenoemde verschuivingen vallen bijvoorbeeld te verklaren door opeenvolgende bezuinigingen en de transitie van uitleenbibliotheek naar maatschappelijk betrokken bibliotheek: door de inzet van vrijwilligers kan worden bespaard op personele kosten en kan ook de aanvullende dienstverlening, die veel bibliotheken sinds de inwerkingtreding van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) in 2015 zijn gaan uitvoeren, op een rendabele manier worden uitgevoerd. Ook de recente ontwikkeling van de participatiemaatschappij geeft een belangrijke impuls aan de inzet van vrijwilligers bij bibliotheken (Verhoeven & Mendonça Dias, 2020).
De verhouding vaste medewerkers versus vrijwilligers is gemiddeld 1 op 3. In bibliotheken met een klein werkgebied – van minder dan 50 duizend inwoners – is dit zelfs 1 op 6. Hoe groter het werkgebied van de bibliotheek, hoe kleiner de verhouding. Het aantal uur per week dat bibliotheken vrijwilligers inzetten, verschilt sterk per organisatie. Ruim vier op de tien bibliotheekorganisaties maken 150 uur per week of meer gebruik van de hulp van vrijwilligers. Bibliotheken met het grootste werkgebied (van meer dan 200.000 inwoners) zetten de meeste vrijwilligersuren in (Van de Burgt & Klaren, 2023).
Bronnen: Presentatie Digisterker 'samen sterker' 2024 Onderzoek CBS 2021 Onderzoek KB